20 marca
„Zmyślenia z myślenia”, czyli intelektualne wyzwanie
Szperanie w najbardziej zapomnianych czeluściach domowej biblioteczki w poszukiwaniu pomocy dydaktycznych do niespodziewanej edukacji domowej przynosi czasami nieoczekiwane znaleziska. Zapomniane skarby z przeszłości. Bardzo dawnej. „Zmyślenia z myślenia” Jadwigi Jasny to książka, która dosłownie dała mi intelektualnie w kość gdzieś na początku szkoły podstawowej. Podobała mi się i drażniła, gdyż nie wszystko rozumiałam. Przyciągała i odpychała jednocześnie. Jedno wiem. Sięgałam do niej często, kartkowałam, próbowałam znaleźć jakiś klucz, by połączyć oryginale, nieoczywiste ilustracje i odrealniony, filozoficzny, nieco abstrakcyjny tekst w jakiś spójny, zrozumiały dla siedmiolatki przekaz. Nie pamiętam, czy te próby skończyły się sukcesem. Pamiętam za to książkę i emocje, które wywoływała. I o to chyba przecież chodzi.
Historia jest w sumie dość prosta. Czwórka przyjaciół (Pierwszy, Drugi, Trzeci i Czwarta) jak co roku muszą własnoręcznie przygotować sobie wzajemnie niespodzianki. I tu pojawia się problem. Jak wymyślić aż trzy niepowtarzalne rzeczy, które usatysfakcjonują każdego z obdarowanych? Jak wpaść na pomysł czegoś, czego jeszcze nie było? Trudna sprawa, szczególnie że w sumie prezentów musi być... Nie powiem. To jedno z zabawnych zadań matematycznych ukrytych w książce. Ważne, że dużo.
Bohaterowie myślą, myślą i nic wymyślić nie mogą. Więc myślą dalej, bo najlepsze niespodzianki biorą się właśnie z myślenia. I tu dochodzimy do najważniejszej części opowieści - metaforycznej podróży po pewnym labiryncie, który przypomina nasz mózg. To wyprawa do baśniowej Krainy Myślenia, a raczej do czterech takich krain, gdyż „w każdym człowieku (…) jest (ona) inna, każdy jest z nią sam. Zawsze!”.
Od razu zaznaczam, że nie mamy do czynienia z pozycją popularnonaukową, opisującą, jak działa nasz mózg. Nie znajdziemy tu także żadnego skomplikowanego wykładu dla dzieci o procesach myślenia i tym podobnych sprawach. Autorka nie używa terminów naukowych, a wręcz przeciwnie tworzy własne metaforyczne pojęcia, jak choćby Kieszeniostrychy, które dobrze wpisują się w baśniowy klimat książki. Labirynty, skrytki, schowki, szafy i szuflady to przestrzeń, w której dzieją się takie cuda jak przypominanie, zapamiętywanie, zapominanie. To świat marzeń, pragnień i snów, rzeczywistość, w której można wymyślić niepowtarzalną niespodziankę. Oniryczna kraina pełna emocji: momentami zaskakująca, czasami wzruszająca, bywa że wesoła i bywa że smutna.
Tak naprawdę jednak istotę myślenia autorki próbują oddać w tej opowieści głównie poprzez obrazy i to nie tylko te kreślone za pomocą słów. „Zmyślenia z myślenia” to graficzne i edytorskie cudo, choć ilustracje stworzone przez Małgorzatę Różańską wcale nie są (nie były) łatwe w odbiorze. Po pierwsze uwagę zwraca kolorystyka - zgaszone barwy, czerń, biel, brązy - do tej pory pamiętam niepokój, który we mnie budziły. Abstrakcyjne labirynty, jeszcze bardziej abstrakcyjne tak jakby wypikselowane sceny, plansze do gry przeplatają się z obrazami przedstawiającymi elementy dziecięcego świata. Niektóre grafiki są niezwykle wyraźne, inne wręcz przeciwne - rozmazane, o nieokreślonych konturach. Nowoczesne sąsiadują z przypominającymi prehistoryczne naskalne rysunki. Uporządkowanie i chaos, konkret i nie wiadomo co. Słowem - nasze mózgi, nasze myślenie.
To nie wszystko. Książka skrywa dodatkowe niespodzianki. Rozkładane strony, ukryte treści, alternatywne ścieżki. Nawet układ czcionki odgrywa tu ważną rolę. W tekście znajdują się również pytania skierowane do czytelnika, zadania do wykonania. Słowem, interaktywność w wersji z początku lat 80. ubiegłego wieku. Nie ma tu miejsca na nudę. Trzeba być uważnym przez cały czas. Trzeba myśleć.
Mimo upływu czasu „Zmyślenia z myślenia” wciąż zaskakują świeżością, szczególnie w warstwie graficznej. Owszem, wprawne oko wypatrzy i w tekście, i w obrazie tropy świadczące o czasie powstania książki, drobne szczegóły, elementy z przeszłości, z czasu mojego dzieciństwa. Niestety, książkę odnalazłam na półce zbyt późno, by poddać ją ocenie dzieci, by porównać moje zapamiętane emocje do współczesnej recepcji. Mogę się tylko domyślać.
Oczywiście książki nie znajdziecie w księgarniach, ale bywa na Allegro i w antykwariatach. Warto do niej sięgnąć, choćby ze względu na wyjątkową grafikę. Autorkom udało się bowiem stworzyć pozycję kompletną, w której wszystko niesie treść, obraz i tekst nawiązują dialog, a całość - niedopowiedziana, poetycka - po prostu intryguje i zmusza do myślenia.
Często zastanawiamy się, czy jakaś książka nie jest zbyt hermetyczna, trudna w odbiorze, czy nie za wcześnie, by wręczyć ją dziecku. „Zmyślenia z myślenia” dostałam na koniec pierwszej klasy, nie wszystko było jasne, niektóre obrazy sprawiały mi kłopot i emocjonalny, i interpretacyjny. Z całą pewnością jednak mogę stwierdzić, że nie byłam za mała, za głupia, itd. To było po prostu intelektualne wyzwanie, które pamiętam do dziś. Chyba właśnie tak powinna działać literatura, nieprawdaż?
ZMYŚLENIA Z MYŚLENIA
Tekst: Jadwiga Jasny
Ilustracje: Małgorzata Różańska
Wydawnictwo: Nasza Księgarnia
Data wydania: 1983
Oprawa: twarda z obwolutą (chyba, w moim egzemplarzu obwoluta nie dotrwała do dziś)
Liczba stron: 74
Format / forma: kwadratowe midi z rozkładanymi stronami
Sugerowany wiek: 7+
