„Atlas mitów”, czyli włochaci ludzie, rogate węże i gadające rzeki

Atlas okazuje się być bardzo pojemną formułą. Porządkuje wiedzę, pozwala przedstawić ją w klarowny i przejrzysty sposób. Może przytłaczać wielkością (zazwyczaj dominuje format gigant), nie onieśmiela jednak, nie zarzuca na wstępie tysiącem szczegółowych informacji. Pokazuje jakiś wybrany wycinek rzeczywistości, fragment wiedzy z lotu ptaka, czytelnik zyskuje ogólny pogląd i to on sam decyduje, czy warto poświęcić trochę więcej uwagi prezentowanej tematyce. Palcem po mapie wcale nie musi przy tym oznaczać jedynie odkrywania nowych lądów, miast, rzek i masywów górskich. Poznawać można niemal wszystko. Duchy i zjawy, historię, kulturę i zwyczaje, a także prastare legendy i wierzenia.

W dosłownie olbrzymim „Atlasie mitów” Thiago de Moraes zabiera małych czytelników w niezwykle zajmującą podróż po dwunastu mitologicznych krainach, w których mieszkają potwory, herosi i bogowie. Wciąż żywi i ci, których wyznawcy są obecni jedynie na kartach historii.

Wędrówka zaczyna się od krainy oczywistej, przynajmniej w naszym kręgu kulturowym. Od starożytnej Grecji, pierwszego skojarzenia przeciętnego Europejczyka z hasłem mitologia. Dopiero później robi się ciekawiej. Poznajemy wierzenia Janomamów z Ameryki Południowej, Azteków i Indian z Ameryki Północnej, a także ludów Polinezji. Podróżujemy w czasie do starożytnego Egiptu. Odwiedzamy afrykańskie plemię Jorubów. Nie pominięto mitów japońskich i hinduistycznych. Nie zabrakło także panteonu naszych rodzimych bóstw słowiańskich, a także historii irlandzkich i nordyckich. To wszystko na zaledwie dziewięćdziesięciu sześciu stronach.

Mimo bogatej treści nie ma tu w ogóle bałaganu. Cała książka podzielona została konsekwentnie na przejrzyste sekcje. Najpierw strona wstępu z krótką charakterystyką omawianej później mitologii i geograficznym jej umiejscowieniem. Potem wielka rozkładówka z ogromną mapą przedstawiającą wyobrażenie świata w danej kulturze. Piętra, dyski, wieże, wyspy, góry, gigantyczne żółwie, a na tym wszystkim umieszone sylwetki wybranych postaci - bogów, półbogów, herosów. Wokół grafiki zaś krótkie, jedno- lub dwuzdaniowe charakterystyki omawianych bohaterów, trochę powierzchowne, czasami uwypuklające jakąś wcale nie najważniejszą cechę.

Na kolejnych stronach przedstawiono przykładowe opowieści, legendy w dość uproszczonej, dostosowanej do percepcji dziecka wersji i wybrane ciekawostki, często w postaci czytelnych wypunktowań. Co więcej, na założonego dziecięcego odbiorcę wyraźnie wskazuje podkreślony morał, nauka, wniosek z danej historii wynikający. Cały blok kończy część Stworzenia i artefakty, która zawiera dokładnie to, co sugeruje tytuł - portrety dodatkowych postaci, magicznych narzędzi, potraw o wyjątkowych mocach. Przyznam szczerze, że wybór czasami był nieco zaskakujący.

Często stosowane są również porządkujące treść odnośniki i wyliczenia.

Trudno pisać o starożytnych mitach, całkowicie pomijając okrutne i przerażające sceny. Nie da się. Autorowi jednak całkiem sprawnie udała się niemal niemożliwa sztuka przystosowania brutalnych czasami treści do dziecięcej wrażliwości. Częściowo to zasługa lekkiej, uproszczonej formy, częściowo wszechobecnego humoru osłabiającego wydźwięk najbardziej drastycznych wątków. Przykładowo informując czytelnika o azteckich ofiarach z ludzi, z jednej strony podano dość konkretną, kulturową i religijną motywację tego obyczaju, z drugiej dość dowcipnie skomentowano zwyczaje bogów i ludzkie o nich wyobrażenia. Granica dobrego smaku nie została przy tym przekroczona.

Początkowo, szczególnie po lekturze rozdziału poświęconego Słowianom, krytycznie podeszłam do zbytnich uogólnień, nieuwzględniania wewnętrznego zróżnicowania omawianych kultur. Choćby baśń o Wasylisie nie charakteryzuje całego, niezwykle bogatego świata Słowian. Zarówno autor, jak i wydawca zdają sobie sprawę z tych ograniczeń, co wyraźnie zaznaczają już we wstępie. Książka nie ma bowiem na celu objaśnienia każdego aspektu danej cywilizacji. To jedynie punkt wyjścia do dalszych poszukiwań. Przy takim ujęciu to, co uznawałam za wadę, staje się zaletą tej pozycji. Znajdź punkt zaczepienia, barwną inspirację i drąż, szukaj, dociekaj. Im ich więcej, tym lepiej.

Atlas mitów to typowe tomiszcze do czytania w pozycji półleżącej. Ciężkie, średnio wygodne nie różni się niczym od klasycznych atlasów geograficznych. Forma ta jednak zachęca do eksplorowania map, odnajdywania na nich różnych szczegółów i szczególików. To raczej nie jest lektura na raz, a raczej książka, którą czyta się wciąż, na wyrywki. Pozycja, która wymaga wysiłku. Także fizycznego, gdyż mapy przedstawiono zarówno w pionie, jak i w poziomie i najzwyczajniej w świecie książkę trzeba czasami odwrócić.

Dodatkowo całkiem ciekawe ilustracje dzięki zastosowanej przygaszonej kolorystyce świetnie współtworzą atlasowy klimat. Surowe, trochę przerysowane, często zabawne raczej wywołują uśmiech niż przerażają. Spójrzcie na chatkę Baby Jagi na kurzych nóżkach. Wygląda tak, jakby chciała uciec z książki.

Wielki plus przyznaję za wieńczący całą książkę rozdział zawierający poprawną wymowę często bardzo egzotycznych nazw. Konia z rzędem temu, kto potrafi prawidłowo wypowiedzieć choćby azteckie imiona bóstw. Centzonhuitznahuac. Huitzilopochtli. Hochiquetzal.

Czy to książka uniwersalna, która zainteresuje bardziej zaawansowanych czytelników, starszą młodzież i dorosłych? Szczerze mówiąc, nie wiem. Części poświęcone całkowicie mi nieznanym wierzeniom i narodom/plemionom naprawdę mnie zaciekawiły, ale dotyczyły one kultur, o których wiedziałam bardzo mało lub w ogóle nic. Jak dziecko rozpoczynające swoją przygodę z mitologią. Fragmenty odnoszące się do bliskich nam tradycji (starożytna Grecja, Skandynawia, Słowiańszczyzna) wydawały mi się zbyt uproszczone, za oczywiste, zupełnie niepogłębione. Oczywiście z punktu widzenia dorosłego. Z perspektywy sześcio-, siedmio-, a nawet dziesięciolatka wszystko to wydaje się nowe, zajmujące i bardzo wciągające. Domowy tester potwierdza i szczególnie poleca mitologię nordycką - odrobinę znaną, wystarczająco egzotyczną. Od niej właśnie zaczął lekturę.

Ogień, powodzie i jaguary, czarodziejskie ptaki, wampiry, wilkołaki i zmiennokształtni, włochaci ludzie, rogate węże, gadające rzeki i walczące małpy, wybuchające jajka, olbrzymy i krasnoludy. I setki innych niesamowitych magicznych stworzeń i przedmiotów, dziesiątki wciągających opowieści w niczym nieustępujących współczesnym historiom fantastycznym. Nieustające źródło inspiracji i klucz do zrozumienia dzisiejszej kultury. Warto wiedzieć, że Thor to nie owoc wyobraźni scenarzystów Marvella.

Największą jednak zaletą tej publikacji, czymś, co wyróżnia ją spośród innych pozycji poświęconych mitom, jest uwzględnienie bardzo egzotycznych kultur. Tych, o których niemal nic nie wiemy. Ba, często nie zdajemy sobie sprawy, że istniały/istnieją. To chyba jedyna książka dla młodszego czytelnika, w której przeczytamy choćby o Jorubach czy Janomamach.


Dodatkowo wydawnictwo przygotowało specjalne karty zabaw, które możecie pobrać ze strony wydawnictwa Nasza Księgarnia. O tu!

ATLAS MITÓW. POTWORY, HEROSI I BOGOWIE ORAZ MAPY DWUNASTU MITOLOGICZNYCH KRAIN
Tekst i ilustracje: Thiago de Moraes
Tłumaczenie: Anna Nowak
Wydawnictwo: Nasza Księgarnia
Data wydania: 2018
Liczba stron: 96
Oprawa: twarda
Format/forma: gigantyczne maksi
Sugerowany wiek: 6-10 lat