Tego nazwiska nie trzeba chyba przedstawiać. Yuval Noah Harari to w tej chwili jeden z bardziej znanych historyków, którzy realizują szczytną misję objaśniania nam, maluczkim, świata. Można się zgadzać z jego wizją, można stawać okoniem i twierdzić, że chyba nie do końca nam ona odpowiada. Jedno jest pewne. Harari potrafi mówić o rzeczach trudnych, o koncepcjach często abstrakcyjnych i budzących emocje w przystępny i wciągający sposób.
„Sapiens. Opowieść graficzna. Część 1. Narodziny ludzkości” to lżejsza, komiksowa wersja monumentalnej i niezwykle popularnej książki popularnonaukowej, doskonale wpisująca się w formułę uczenia przez zabawę. To fabularyzowana podróż przez epoki, począwszy od pierwszej sekundy istnienia świata, uwzględniająca dzisiejszy, jak najbardziej aktualny stan ludzkiej wiedzy.
W pierwszej części poznajemy zgodnie z tytułem początki i świata, i ludzkości. Najpierw była fizyka, potem chemia, następnie biologia. W końcu pojawili się ludzie, a wraz z nimi historia (i nie tylko). To punkt wyjścia opowieści - wersja niby bardzo uproszczona, ale zapamiętywalna, w punkt oddająca dzieje tzw. sapiensów, czyli nas. Ale nie łudźcie się, sapiensi nie są wcale bohaterami pozytywnymi. O nie. Harari rozprawia się z mitem wyjątkowości ludzkości, pokazuje, że owszem człowiek wygrał na pierwszy rzut oka w ewolucyjnej loterii, ale to pozorne zwycięstwo. Jego skutki bowiem okazują się zazwyczaj być dla świata katastrofalne. To sapiensi niemal od początków swojej ekspansji odpowiadają za setki małych ekologicznych katastrof, niekorzystnych zmian w wielu ekosystemach. To działania i naszych przodków, i nasze doprowadziły do masowych wymierań zwierząt. Co ważne, autor nie tylko oskarża, ale często występuje w roli adwokata. Przytacza argumenty 'za' po to, by w następnym kadrze je obalić, pokazać z innej perspektywy. To dobra szkoła myślenia, wyciągania wniosków i doskonały punkt wyjścia do refleksji nad własnym zachowaniem.
Jak już wspomniałam, naszym przewodnikiem, głównym bohaterem komiksu jest sam autor. Wraz z biolożką, ekspertką od klasyfikowania wszystkiego, profesorką Saraswati, swoją siostrzenicą Zoe, archeologiem wielebnym doktorem Klügiem, profesorem Dunbarem, specjalistą od komunikacji międzyludzkiej, superbohaterską Doktor Fikcją, drobiazgową śledczą Lopez i doktor Duarte, antopolożką i geografką, tworzą drużynę, która próbuje wyjaśnić czytelnikom kilka faktów, rozwiązać parę zagadek, odpowiedzieć na wybrane fundamentalne pytania z zakresu ludzkiej historii, genetyki, ewolucji. Duży plus za różnorodność postaci, bo przecież o wielu aspektach różnorodności książka ta także traktuje.
Ewolucja to proces powolny, trwający miliony, tysiące, setki lat. Homo sapiens jednak zasadę powyższą po prostu w pewnym momencie zignorował, włączył turbodoładowanie, odpalił silniki rakietowe rozwoju i w ekspresowym tempie wyprzedził wszystkie inne organizmy. Praw rządzących światem nie da się jednak bezkarnie łamać, nasze organizmy pod względem ewolucyjnym wciąż zachowują się, jakbyśmy przez cały czas żyli w wędrujących po ziemi gromadach łowców zbieraczy. Jaką płacimy za to cenę? O tym również przeczytacie w komiksie.
David Vandermeulen i Daniel Casanave, belgijsko-francuski duet grafików, również stanął na wysokości zadania. I w scenariuszu, i w poszczególnych kadrach aż roi się od popkulturowych cytatów, nawiązań do ikonicznych dzieł. Prawie Flinstonowie, superbohaterzy, uparci detektywi. Prehistoryczne reality show, telewizyjny talk show, klasyczny komiks w westernowej konwencji, serial detektywistyczny i dramat sądowy. Podróże w czasie, reklamy, karty, które namiętnie zbierają dzieciaki, i dzieła sztuki. Wykresy, mapki, ikonografiki, graficzne porównania i zwykłe komiksowe kadry. Znajdziecie tu wszystkie te elementy. Wielokrotnie autorzy puszczają przy tym do uważnych czytelników oczko, prowadzą pełną humoru grę. Szczególnie bawią tytuły rozdziałów i podrozdziałów wykorzystujące skojarzenia z zaliczanymi już do klasyki kina filmami. Mistrzostwo! Duży plus za przewrotny pomysł, czyli komiks w komiksie. Ba, popularnonaukowy komiks w popularnonaukowym komiksie.
Mimo lekkiej formy autor stawia różne, często trudne z naszego punktu widzenia pytania. Dlaczego to homo sapiens przetrwał, a inne gatunki człowieka wyginęły? Dlaczego właśnie my podbiliśmy świat? W jaki sposób zdominowaliśmy inne zwierzęta? Odpowiedź na nie wymaga interdyscyplinarnej wiedzy i z zakresu fizyki, i chemii, i biologii, i historii, i socjologii, i komunikacji. Ale nie tylko, większość z tych pytań dotyka również kwestii z zakresu etyki i filozofii. Warto podkreślić, że nie znajdziemy tu jednoznacznych odpowiedzi narzucających odbiorcy jakiś założony światopogląd. Harari uwzględnia różne perspektywy, naświetla problem pod różnymi kątami, prezentuje fakty, które czasami się uzupełniają, czasami sobie przeczą. Uczy, że nigdy nie możemy być pewni, że naszą wiedzę zawsze ograniczają i czas, i dostępność danych (a te w odniesieniu do przeszłości zawsze są niepełne).
Harari porusza przy tym także kwestie roli komunikacji międzyludzkiej, w tym zwykłej plotki, w budowaniu wspólnoty, w kształtowaniu umiejętności współpracy nawet poza obrębem własnej niewielkiej grupy, podkreśla kluczową funkcję fikcji, czyli opowieści, które tworzyły, tworzą i będą tworzyć świat człowieka, czyli cywilizacje, kultury, naukę, gospodarkę, ekonomię, wspólnoty, państwa, sztukę. Wszystko, co czyni nas ludźmi, można bowiem sprowadzić do umiejętności tworzenia różnych narracji.
Komiks ten uświadamia także umowność naszego świata związaną z narracyjnością ludzkiej cywilizacji. Ileż to razy słyszeliśmy, że coś, jakiś wzorzec zachowania jest naturalny, dlatego powinien być jedynym obowiązującym. Okazuje się, że to bzdura. Dowodzi tego choćby fragment opowieści, w którym omówione zostały funkcjonujące i w przyrodzie, i w różnych społecznościach wzorce rodzin, związków między poszczególnymi członkami stada lub wspólnoty (i te społeczne, i te typowo seksualne), sposoby organizacji opieki nad młodymi i stosunek do seniorów. Warto pamiętać o tym, że świat nie jest urządzony według jednego wzorca.
Jeśli interesuje was, jak mogła wyglądać codzienność naszych przodków, jeśli ciekawi was, skąd pochodzimy i dokąd zmierzamy, jeśli wciąż poszukujecie odpowiedzi na podstawowe pytania o istotę bycia człowiekiem, o naszą odpowiedzialność za świat, koniecznie sięgnijcie po ten komiks. Konkretną wiedzę z różnych dziedzin, mnóstwo informacji, ciekawostek podano tu w przystępny i pełen humoru sposób, który zaintryguje i wciągnie bez reszty zarówno starszego nastolatka, jak i bardziej dojrzałego czytelnika. Świetna rzecz. Lektura wręcz obowiązkowa - mądra, zabawna i zmuszająca do refleksji.
SAPIENS. OPOWIEŚĆ GRAFICZNA. CZĘŚĆ 1. NARODZINY LUDZKOŚCI
Tekst: Yuval Noah Harari
Ilustracje: David Vandermeulen, Daniel Casanave
Tłumaczenie: Michał Romanek
Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
Data wydania: 2020
Oprawa: twarda
Liczba stron: 248
Format / forma: monumentalny komiks
Sugerowany wiek: 13+, choć i całkiem dorośli pasjonaci tematu również powinni być zadowoleni, dla każdego
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz