„Narwańcy, uwodziciele, samotnicy”, czyli równoległa rzeczywistość taksonomiczna

Klasyfikacje to rzecz względna. Przyzwyczajeni do ustalonych kiedyś tam kategorii często zapominamy, że świat można podzielić na miliony różnych grup według milionów kryteriów. Jakich? To już zależy wyłącznie od naszej wyobraźni. I z takiego też założenia wyszła autorka osobliwego leksykonu zoologicznego Adrienne Barman. Jej książka „Narwańcy, uwodziciele, samotnicy. Atlas tych, co fruwają, skaczą i nurkują” w dowcipny i przewrotny sposób burzy zwyczajową taksonomię i wymusza na nas spojrzenie z nieco innej perspektywy na to, co niby już wiele razy widzieliśmy. 

Autorka uwzględniła w tym niby-atlasie aż sześćset gatunków zwierząt małych i dużych, zarówno tych ogólnie znanych, jak niezwykle egzotycznych, a nawet stwory pochodzące z legend i mitów. Niektóre z nich nie doczekały się wręcz własnej polskiej nazwy (np. Ariolimax columbianus). Wszystkie, od tkacza towarzyskiego po ariranię, mają to coś, jakąś cechę szczególną, która pozwala łączyć je w najbardziej absurdalne zbiory.

A wyróżnikiem może stać się niemal każda właściwość - wyjątkowy kolor (Błękitne, Cytrynowe, Pomidorowe, Różowiutkie, Smoliste, Śnieżniobiałe, Szmaragdowe, bo przecież klasyczne nazwy barw są takie nudne) lub umaszczenie (Nakrapiane, Prążkowane, Kolczaste), szczególny wygląd (Długojęzyczne, Długoszyjne, Wielkouche), ekstremalny rozmiar (Giganci, Liliputy). Zwierzęta dzieli charakter (Hałaśliwe, Narwańcy, Krwiożercze, Wierne) i nasze ludzkie, pełne stereotypów wyobrażenie o tym, jaki dany osobnik wydaje się być (Majestatyczne i smutna kategoria Wyklęte). Unikatowe talenty, jedyne w swoim rodzaju umiejętności również pozwalają tworzyć osobliwą taksonomię (Architekci, Bystrzaki, Gladiatorzy, Mistrzowie bezdechu i kamuflażu, Niedoścignione, Spektakularni uwodziciele, Truciciele).

Znajdziemy tam także kategorie bardziej oklepane - według ekosystemów zwyczajnych i dość nieoczywistych (Górale, Leśne, a nawet Udomowione i Legendarne), trybu życia (Nocne Marki, Osiadłe, Podróżnicy, Samotnicy, Stadne).

Głównym nośnikiem treści jest tutaj zestawienie tytułu, czyli nietypowej nazwy rodziny, z obrazem. Rzadko pojawiają się dodatkowe informacje, jeśli już to w formie drobnych dopisków, argumentacji, dlaczego dany gatunek został przyporządkowany właśnie tu. Nie wiedziałam na przykład, jak wielkim bystrzakiem  jest ośmiornica zwyczajna, którą cechuje dobra pamięć i łatwość nauki.   Sami sprawdźcie, czy kumak dalekowschodni, kostera rogata czy wół piżmowy zasługują na miano gladiatorów.

Formuła książki z pewnością ułatwi dzieciom zapamiętanie najbardziej charakterystycznych cech opisywanych zwierząt. Autorka również poprzez ilustracje czasami aż nadmiernie podkreśla ten jeden najważniejszy wyróżnik (oczywiście w równoległej rzeczywistości taksonomicznej). Krwiożercze szczerzą groźnie kły i dzioby, Legendarne zamieszkują dziwną tęczową krainę, a Wierne zawsze (z jednym wyjątkiem) czule patrzą sobie w oczy.

Autorka dość lekko i z przymrużeniem oka podchodzi do tematu, książkę przepełnia humor. Mistrzowie kamuflażu rzeczywiście doskonale wtapiają się w tło. Niedoścignione dosłownie zwiały z książki, a Skoczne wyskoczyły poza granice strony.

Barman nie pomija przy tym tematów trudnych. Uwzględniła bowiem też dwie kategorie, które powinny być naszym wielkim wyrzutem sumienia. Zwierzęta Nieodżałowane, czyli te, których już po prostu nie ma. Nigdzie. I Zagrożone, czyli te, których za moment może już nie być. Nigdzie. 

Główna wada „Narwańców, uwodzicieli, samotników" wynika z tego, co jest jednocześnie atutem tej propozycji - pewnej umowności, humoru, dystansu, który obejmuje również dość swobodne podejście do faktów, empirycznych danych. Bo przykładowo czy należy przejmować się rzeczywistymi proporcjami pomiędzy poszczególnymi gatunkami zwierząt? Czy zawsze trzeba z aptekarską dokładnością oddawać co do najdrobniejszego szczegółu wygląd konkretnego osobnika? I tak, i nie. Kwestia umowy i naszych oczekiwań względem publikacji popularnonaukowej. 

Warto jednak czasami odrzucić sztywny gorset wymogów „naukowości”. Spójrzmy wraz z dziećmi na przyrodę po prostu z zachwytem, choć raz skupmy się na tym, co z punktu widzenia encyklopedycznej szkolnej wiedzy mniej ważne. Doskonała zabawa gwarantowana. Na wkuwanie systematyki organizmów z jej poważnymi etykietkami i tak przyjdzie właściwy czas.

Podobny koncept wykorzystuje także inny osobliwy atlas zwierząt, o którym już pisałam na blogu - „Zoologia” Joëlle Jolivet (klik do recenzji). Trochę inaczej, poważniej, równie ciekawie.

NARWAŃCY, UWODZICIELE, SAMOTNICY. ATLAS TYCH, CO FRUWAJĄ, SKACZĄ I NURKUJĄ

Tekst i ilustracje: Adrienne Barman

Tłumaczenie: Maciej Byliniak

Wydawnictwo: Dwie Siostry

Data wydania: 2013

Oprawa: twarda

Liczba stron: 216
Format/forma: midi

Sugerowany wiek: 4+