Dzieci zadają pytania. Czasami konkretne, na które łatwo znaleźć odpowiedź w Google. Dwa plus dwa zawsze daje cztery, stolicą Polski jest wciąż Warszawa, a Ziemia krąży wokół Słońca. Pytanie - odpowiedź. Koniec kropka. Łatwizna. Dzieci jednak zadają także inne pytania, na które nawet my dorośli nie znamy jednoznacznej odpowiedzi. Nie zawsze pytania te postawione zostają wprost, nie są wyartykułowane głośno i wyraźnie. Tkwią gdzieś w głowie, dręczą, męczą. Warto wtedy zadać je za dziecko, a raczej wraz z dzieckiem. Wspólnie zastanowić się, czym jest życie, jak odróżnić dobro od zła, jak radzić sobie z niektórymi uczuciami, wreszcie jak zdefiniować piękno. To trudne zadanie, kłopotliwe, niezręczne. Z reguły głupio się czujemy, poruszając zdawałoby się zbyt wzniosłe treści ot tak od niechcenia. Czasami jednak trzeba, a pomóc w tym między innymi mogą książki autorstwa Oscara Brenifiera: wydana przez Zakamarki seria „Dzieci filozofują” i dwutomowa seria „Filozofia dla dzieci” z wydawnictwa Czarna Owca.
W skład pierwszej serii wchodzi pięć tomów: „Życie. Co to takiego?”, „Uczucia. Co to takiego?”, „Dobro i zło. Co to takiego?”, „Piękno i sztuka. Co to takiego?” oraz (nie ujęłam tej części w recenzji) „Ja. Co to takiego?”. Wszystkie składają się z pytań, takich, jakie może zadać odkrywające świat i rządzące nim reguły dziecko - mały człowiek próbujący zmierzyć się z fundamentalnymi sprawami, które w tym przypadku okazują się tak życiowe. Brenifier sięga do korzeni filozofii opartej na prostocie poruszanych zagadnień. Prostota nie oznacza przy tym, że odpowiedzi są łatwe i jednoznaczne. Wręcz przeciwnie.
Każdy tom to zaledwie sześć pytań. Tylko, ale każde z nich otwiera pole do dyskusji, do wielowymiarowej analizy. Czy można kraść jedzenie? Czy zawsze musimy być mili dla innych? Dlaczego umieramy? Skąd wiemy, że rodzice nas kochają? Dlaczego kłócimy się z tymi, których kochamy? Czy każdy z nas jest artystą? Czy artysta jest wolny, kiedy tworzy? To tylko przykłady pojawiających się w serii zagadnień. Każdy z nich stanowi doskonały punkt wyjścia do rozmowy o wartościach, życiu, postawach, ideach, uczuciach, a nawet zwykłych, codziennych wyborach.
Brenifier uczy dzieci wątpić, prowokuje, pokazuje, w jaki sposób argumentować i jak te argumenty obalać, podkreśla znaczenie kontekstu. Nawet pytania pozornie zamknięte, na które naturalnie chcielibyśmy odpowiedzieć TAK lub NIE, okazują się nieoczywiste. We wszystkich książkach bowiem kwestionowane są najbardziej ewidentne odpowiedzi. Tu się drąży, tu się naświetla problem z wielu stron. Słowem filozofuje. Nie zawsze zgadzaliśmy się z sugestiami autora, czasami budziły one nasz stanowczy sprzeciw, ale o to właśnie chodziło twórcy książki - o postawienie nas w niezręcznej sytuacji, o zmuszenie nas do spojrzenia na omawiane zagadnienie z najbardziej nieoczekiwanej strony, o wybicie nas z utartych ścieżek poznawczych. Nic lepiej nie pobudza krytycznego myślenia, nic bardziej nie kształci empatii, zrozumienia niż wejście choć na chwilę w cudze buty. Nawet jeśli uwierają.
Prosty język i osadzenie problematyki w świecie bliskim dziecięcemu doświadczeniu sprawiają, że filozofia przestaje być postrzegana jako akademicka, skomplikowana dziedzina. To nie odrealnione, uwznioślone dywagacje na tematy odległe, zupełnie abstrakcyjne z punktu widzenia dziecka, to konkretna wiedza, kompas, drogowskaz i najlepszy trening myślenia.
Lubię formę wydania serii - przyjazną, przejrzystą, przyciągającą wzrok. Każdy tomik przypomina notatnik z trochę wzmocnioną okładką, tekst podzielono na sekcje wyróżnione kolorowymi wycięciami i zakładkami. Choć każdy tom zilustrował inny artysta (Clément Devaux, Rémi Courgeon, Jérõme Ruillier i nasz faworyt - Serge Bloch), wszystkie grafiki utrzymane są w jednakowej, lekko humorystycznej konwencji pozwalającej na złapanie odpowiedniego dystansu do niekiedy przytłaczających treści. Nas szczególnie urzekł Serge Bloch. Nie sposób nie uśmiechnąć się, widząc okładkę tomu poświęconego uczuciom.
Wydawca rekomenduje serię małym filozofom powyżej siódmego roku życia. Potwierdzam. Wszystkie części czytaliśmy, a może raczej omawialiśmy, analizowaliśmy wielokrotnie właśnie wtedy, gdy dzieci uczęszczały do pierwszych klas podstawówki. Sięgaliśmy po nie, by rozmawiać, by zrozumieć i w sytuacjach awaryjnych, gdy pojawiał się (nawet niewypowiedziany) problem do obgadania. Sprawdziły się, najlepiej podczas lektury jeden na jeden, czyli w relacji dziecko - dorosły. Trochę intymnej, prywatnej, sprzyjającej skupieniu. To nie jest pozycja do czytania w biegu, mimochodem, wymaga czasu, nastroju i niekiedy przygotowania ze strony starszego przewodnika.
Druga seria poświęcona filozofii dla dzieci również autorstwa Oscara Brenifiera opowiada o perypetiach małej dziewczynki Niny, która mierzy się z tak skomplikowanymi tematami jak prawda i szczęście („Prawda według Niny”, „Szczęście według Niny”). W pierwszej części punktem wyjścia jest sytuacja znana każdemu chyba dziecku - Nina niechcący stłukła wazon, czyli klasyczna historia pod tytułem wazon został stłuczony, a nawet stłukł się sam. Dalsza część opowieści to rozważania, czy powiedzieć prawdę, czy nie, co łączy kłamstwo z zaufaniem, czy mówienie nieprawdy zawsze jest złe. W kolejnym tomie Nina konfrontuje się ze światem własnych uczuć i z relacjami z innymi ludźmi. Zastanawia się nad tym, czy jest szczęśliwa, co to właściwie oznacza, czy życie ma sens i co tak naprawdę sprawia, że czujemy się szczęśliwi.
Treść podana jest w raczej przystępny sposób, choć lektura wymaga skupienia. Główny trzon opowieści stanowią komiksowe scenki sytuacyjne, przyjazne w odbiorze dialogi. Dodatkowy kontekst tworzą przytaczane historyjki, przypowieści, bajki ilustrujące omawiane problemy, jak choćby platońska jaskinia czy toposy zaczerpnięte z mitologii.
Niestety, w przypadku książek o Ninie czytelnik nie jest już aktywnym uczestnikiem dyskursu, a raczej obserwatorem historii, biernym odbiorcą. To główna bohaterka pyta, analizuje, zastanawia się, kwestionuje odpowiedzi dorosłych, drąży temat. Niestety, nie do końca pasowała nam ta konwencja, stwarzała dystans, czuliśmy się jak sędziowie oceniający czyjeś zachowania. Po drugie dzieci często po prostu nie nadążały za tokiem myślowym Niny, gubiły się. Zabrakło miejsca na odpoczynek, na refleksję, na dopasowanie problematyki do własnych potrzeb i własnej dojrzałości.
Dużym atutem serii są oszczędne w formie, nowoczesne grafiki Iris de Moüy. Dynamiczne, komiksowe, nieprzeładowane treścią nie odciągają uwagi od tego, co najważniejsze, od dialogu i intelektualnych poszukiwań.
W obu seriach Brenifier ambitnie próbuje zmusić nas do myślenia, często niezgodnego z naszymi przyzwyczajeniami. Kwestionuje wszystko, prowokuje, czasami łamie tabu. Odbiorca, niezależnie od wieku i doświadczenia życiowego, może się czuć nieswojo, dziwnie. Trudno rozmawiać z dziećmi choćby o tym, czym jest miłość rodzicielska. Wątpliwości mogą budzić również rozważania dotyczące kłamstw w dobrej wierze. Świat wartości nie jest czarno-biały, ale pełen odcieni szarości. Brenifier nie boi się otwarcie o tym mówić dzieciom, jednak właśnie ze względu na brak łatwych odpowiedzi, wyraźne niuansowanie wartości, ukazywanie ich z różnych perspektyw książki najlepiej trafią dzieci nieco starszych, co najmniej uczniów młodszych klas szkół podstawowych.
Serię wydaną przez Zakamarki znajdziecie bez trudu w księgarniach, książek o Ninie szukajcie w bibliotekach. Na obie naprawdę warto zwrócić uwagę, choć w naszym domu wygrała forma aktywna, czyli dzieci filozofują.
ŻYCIE. CO TO TAKIEGO?
Tekst: Oscar Brenifier
Ilustracje: Jérôme Ruillier
Tłumaczenie: Magalena Kamińska-Maurugeon
Wydawnictwo: Zakamarki
Seria: Dzieci Filozofują
Data wydania: 2013
Oprawa: półtwarda
Liczba stron: 96
Format/forma: książka jak notatnik
Sugerowany wiek: 7+
UCZUCIA. CO TO TAKIEGO?
Tekst: Oscar Brenifier
Ilustracje: Serge Bloch
Tłumaczenie: Magdalena Kamińska-Maurugeon
Wydawnictwo: Zakamarki
Seria: Dzieci filozofują
Data wydania: 2012
Oprawa: półtwarda
Liczba stron: 96
Format/forma: książka jak notatnik
Sugerowany wiek: 7+
DOBRO I ZŁO. CO TO TAKIEGO?
Tekst: Oscar Brenifier
Ilustracje: Clément Devaux
Tłumaczenie: Magdalena Kamińska-Maurugeon
Wydawnictwo: Zakamarki
Seria: Dzieci filozofują
Data wydania: 2016
Oprawa: półtwarda
Liczba stron: 96
Format/forma: książka jak notatnik
Sugerowany wiek: 7+
PIĘKNO I SZTUKA. CO TO TAKIEGO?
Tekst: Oscar Brenifier
Ilustracje: Rémi Devaux
Tłumaczenie: Magdalena Kamińska-Maurugeon
Wydawnictwo: Zakamarki
Seria: Dzieci filozofują
Data wydania: 2016
Oprawa: półtwarda
Liczba stron: 96
Format/forma: książka jak notatnik
Sugerowany wiek: 7+
PRAWDA WEDŁUG NINY
Tekst: Oscar Brenifier
Ilustracje: Iris de Moüy
Tłumaczenie: Maja Wałachowska-Sobczak
Wydawnictwo: Czarna Owca
Seria: Filozofia dla dzieci
Data wydania: 2010
Oprawa: twarda
Liczba stron: 64
Format/forma: książka
Sugerowany wiek: 7+
SZCZĘŚCIE WEDŁUG NINY
Tekst: Oscar Brenifier
Ilustracje: Iris de Moüy
Tłumaczenie: Maja Wałachowska-Sobczak
Wydawnictwo: Czarna Owca
Seria: Filozofia dla dzieci
Data wydania: 2010
Oprawa: twarda
Liczba stron: 64
Format/forma: książka
Sugerowany wiek: 7+
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz